Tasarım Kavramında Değişen İnsan Faktörü ve Değişen Kapsayıcı Tasarım Yaklaşımları
Anahtar Kelimeler:
Tasarım Kavramı- İnsan Faktörü- Kapsayıcı Tasarım- Tasarım YaklaşımlarıÖzet
Tasarım kavramının başlangıç noktası insanlık tarihi ile paralel kabul edilmektedir. Varoluşu insana dayanan tasarlama eyleminde, hem soyut hem de somut tüm ürünler insan ihtiyaçlarını karşılamak üzere ele alınmaktadır. Bu süreçte insana ait fiziksel, kültürel ve algısal özellikler belirleyici roller üstlenmektedir. Tasarım sürecinde insanın kavranış biçimi, sonuç ürünün yapısını belirleyen temel faktörlerden biridir. Tarihsel süreçte bu yönde yaşanan değişiklikler, tasarım yaklaşımlarını da değiştirerek dönüştürmüştür. Bu çerçevede çalışmada insan faktörünün kavranış biçiminin tasarım sürecini etkilemedeki belirleyici rolünün açığa çıkartılması amaçlanmıştır. Burada tasarlanan ürün, mekân ya da hizmetlerin kullanılabilirliğini sağlamaya yönelik ortaya çıkan tasarım yaklaşımlarının insan faktörünü ele alış biçimleri ile değerlendirilmesi önemli bulunmuştur. Bu doğrultuda çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılarak, veriler nitel analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Yapılan uluslararası ve ulusal araştırmalar ve istatistik çalışmalarından elde edilen nicel verilere yer verilmiştir. En temelde, açığa çıkan herhangi bir tasarımın herkesi etkilemesinin, yapılan tasarımlarda toplumun bütününün göz önüne alınmasını gerektirdiği görülmüştür. Burada öne çıkan kavram ise tasarımda kapsayıcılık olup, insanların yaşam süreleri boyunca sahip olduğu geçici ya da kalıcı engellerin göz önünde bulundurulmasını gerektirmektedir. Bu kapsamda giderek günümüz tasarım yaklaşımlarında, sahip olduğu bedensel ve algısal kapasiteleriyle çeşitlenen insan faktörünün bütüncül olarak değerlendirilmeye başlandığı gözlenmiştir. Sonuç olarak tarihsel süreçte insan faktörüne bakış ile tasarım yaklaşımlarının birbirine koşut bir biçimde ilerlediği dikkat çekmiştir. Günümüzde geliştirilen tasarım yaklaşımlarının her birinde ise “normal insan” tipolojisinin geride bırakılmaya çalışıldığı gözlenmiştir. Bu noktada ele alınan çalışmada tasarım alanlarında insana yönelik bütüncül bir bakış açısının geliştirilmesinin, tasarım yaklaşımlarını da daha çağdaş hale getireceği görülmektedir.
Referanslar
Abban, Ç., Ayata, O., Gürel, A., Özen, A, Özen, H. (1982). Katılımı Nasıl Ele Alıyoruz?. Mimarlık, (1), s.2-5.
Abras, C., Maloney-Krichmar, D. and Preece, J. (2004). User-Centered Design. In Bainbridge, W. Encyclopedia of Human-Computer Interaction. Thousand Oaks: Sage Publications.
Albert, B. and Hurst, R. (2005). Disability and a Human Rights Approach to Development. https://hpod.law.harvard.edu/pdf/human-rights-approach.pdf/ (05.03.2020).
Baheshti, M. (1985). Introduction. Design coalition team: proceedings of the international design participation conference (DPC, '85), 22-24 April 1985, Eindhoven, s.vi-xvi.
Bjerknes, G., Bratteteig, T. (1995). User Participation and Democracy: A Discussion of Scandinavian Research on System Development. Scandinavian Journal of Information Systems, 7(1) s.73–98.
BM Engelli Hakları Sözleşmesi. (2006). https://www.engelsizerisim.com/detay/bm-engelli-haklari-sozlesmesinin-turkce-tam-metni/ (14.03.2020).
Burton, E. and Mitchell, L. (2006). Inclusive Urban Design Streets For Life. UK: Elsevier Ltd.
Canadian Human Rights Commission. (2006). International Best Practices in Universal Design: A Global Review. Canada: Betty Dion Enterprises Ltd.
Cavington, G.A. ve Hannah, B. (1997). Access by Design. New York: Van Nostrand Reinhold.
Chen, R.C.C., Nivala, W. C-Y. and Chen, C. B. (2011). Modeling the Role of Empathic Design Engaged Personas: An Emotional Design Approach. International Conference on Universal Access in Human-Computer Interaction, 9-14 July 2011, ABD, s.22-31.
Council of Europe Committee of Ministers. (2001). Resolution ResAP (2001)1 on the Introduction of the Principles of Universal Design into the Curricula of All Occupations Working on the Built Environment (Tomar Resolution). Adopted by the Committee of Ministers on 15 February 2001, at the 742nd meeting of the Ministers Deputies.
D'Agostini, A., Francon, M., Gordon, C., Hirsch, B., Iantkow, M., Jackson, E., Clough, D. (2010). Engelsiz Tasarım Kılavuzu. (Çev. C. Koca.) İstanbul: Dünya Engelliler Vakfı.
Mishchenko, E. (2014). Herkes İçin/ İle Tasarım: Evrensel Tasarıma Katılımcı Bir Yaklaşım Deneyimi. Mima.İst, 14(50), s. 105-111.
Department of Economic and Social Affairs Population Division. (2015). World Population Ageing. New York: United Nations.
Department of Economic and Social Affairs/DESA. (2009). Creating an Inclusive Society: Practical Strategies to Promote Social Integration. https://docplayer.net/723747-Creating-an-inclusive-society-practical-strategies-to-promote-social-integration.html/ (05.03.2020).
Dostoğlu, N., Şahin, E., Taneli, Y. (2009). http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2062 (16.03.2020).
Duncan, R. (2007). Universal Design – Clarification and Development A Report for the Ministry of the Environment, Government of Norway, USA: North Carolina State University.
Dünya Sağlık Örgütü. (2011).Dünya Engellilik Raporu Yönetici Özeti. Cenevre: WHO Press.
Erlhoff, M. ve Marshall, T. (2008). Design Dictionary Perspectives on Design Terminology. Basel: Birkhäuser Verlag.
Evcil, A. N. (2014). Herkes İçin Tasarım Evrensel Tasarım. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Fareghi, B. ve Ökem, S. (2018). Katılımcı Mimari Tasarımda Yanıltıcı Simge Değer Olgusu ve Bir Sözde Katılımcılık Örneği Olarak Sulukule Kentsel Dönüşümü. Megaron, 13(3), s. 347-362.
Giacomin, J. (2014). What Is Human Centred Design?. The Design Journal, 17(4), s. 606-623.
Gleeson, B. (2001). Geographies of Disability. New York: Taylor & Francis e-Library.
Goldsmith, S. (2000). Universal Design A Manual of Practical Guidance for Architects. Oxford Press.
Habraken, J.N. (1985). Who is Participating? Towards a Professional Role. Design Coalition Team: Proceedings of the International Design Participation Conference (DPC,'85), 22-24 April 1985. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven, s. 1-10.
Hacıhasanoğlu, I. (2003). Evrensel Tasarım. Tasarım ve Kuram, 3, s. 93-101.
Hanson, J. (2004). The Inclusive City: Delivering a More Accessible Urban Environment Through Inclusive Design. International Construction Conference Responding to Change, 7-8 September 2004, York, s. 1-39.
Heylighen, A. (2012). Challenging Prevailing Ways of Understanding and Designing Space. Spatial Cognition for Architectural Design Symposium, 16-19 November 2011, Bremen, s.23-40.
Imrie, R. and Hall, P. (2001). Inclusive Design Designing and Developing Accessible Environments. London: Spon Press.
Inclusive Design. (t. y.). https://www.humancentereddesign.org/inclusive-design/history/ (14.03.2020).
International Organization for Standardization. (1999). Human Centered Design Processes for Interactive Systems (ISO 13407:1999). Geneva: International Organization for Standardization.
Kalbag, L. (2017). Accessibility For Everyone. New York: A Book Apart.
Knecht, B. (2004). Accessibility Regulations and a Universal Design Philosophy Inspire the Design Process. Archtectural Record, 192(1), s.145-150.
Koca, D. (2015). Kentsel Adalet Bağlamında Sanat Merkezlerinin Ulaşılabilirliği Üzerine Bir Eylem Araştırması. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 11. Ulusal Sanat Sempozyumu, 6-8 Nisan 2015, Ankara, s.137-150.
Koca, D., Yılmaz, M. (2017). Engelliler İçin Mekân Düzenlemelerinde Kapsayıcı Tasarım. Ankara: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
Lowdermilk, T. (2013). User-Centered Design. United States of America: O’Reilly Media.
Mace, R.L. (1998). A Perspective on Universal Design. Designing for the 21st Century: An International Conference on Universal Design, FAIA.
Mamatoğlu, N. (2015). Türkiye’de Engelliler için Erişilebilirlik Uygulamaları Algısı. H. Demirkan (Ed.), TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Dosya 36: Mekânlarda Erişilebilirlik, Kullanılabilirlik ve Yaşanabilirlik (6-13). Ankara: Baskı Desen Ofset A. Ş.
Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation, Psychological Review, 50(4), s.370–396.
Mulavdic, E. (2017). Çocuk Park Alanlarında İnsan Odaklı Tasarımın Çocuk Gelişimine Etkisi: Zagreb Bundek Çocuk Parkı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
National Disability Authority. (t.y.). http://universaldesign.ie/What-is-Universal-Design/Definition-and-Overview/ (06.12.2019).
Norman, D. (2002). The Design of Everyday Things. New York: Basic Books.
Norman, D. (2017). Gündelik Şeylerin Tasarımı. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Yayınları.
Okur, N., Erdugan, E. F. (2010). Sosyal Haklar ve Özürlülük Modelleri Bağlamında Tarihsel Bir Değerlendirme. II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, 4-5-6 Kasım 2010 Denizli, s. 245-263.
Oliver, M. (1990). The Politics of Disablement. London: Macmillan.
Ostroff, E. (2011). Universal Design: An Evolving Paradigm. W. Preiser and K.H. Smith (Eds.), Universal Design Handbook (s.3-11). New York: McGraw-Hill.
Patterson, W.V. (2003). Design for Accessibility. Washington: NASAA.
Sanoff, H. (2010). Democratic Design: Participation Case Studies in Urban Small Town Environments. Germany: VDM Verlag.
Steinfeld, E. (2010). “Universal Design”, International Encyclopedia of Rehabilitation. Center for International Rehabilitation Research Information and Exchange (CIRRIE), Buffalo.
Story, M.F., Mueller J.L.and Mace R.L. (1998). The Universal Design File Designing for People of All Ages and Abilities. North Carolina State University: Center for Universal Design.
Taneli.(2009).http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2069/ (16.03.2020).
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2004). Türkiye Özürlüler Araştırması 2002. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
The Center for Universal Design. (t.y.). https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciples.htm (09.03.2020).
Trost, G. (2005). State of Affairs in Universal Design in Europe. Fujitsu Scientific & Technical Journal, 41(1), s.19-25.
Tutal, O. (2018). Herkes İçin Tasarım: Geçmişten Geleceğe. Tasarım, 282, s.66-69.
Türk Standardı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2012). Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler için Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri. TS 9111/Kasım 2011.
Türkiye İstatistik Kurumu. (2014). Hayat Tabloları, 2013. TÜİK Sayı: 18522.
Türkiye İstatistik Kurumu. (2018). Hayat Tabloları, 2015-2017. TÜİK Sayı: 27591.
World Health Organization. (1980). International Classification of Impairments, Disabilities, and Handicaps. Switzerland: WHO Publications.
Zhang T and Dong H. (2008). Human-centred design: An Emergent Conceptual Model. Include2009, 8-10 April 2009, London, s.1-7.
İndir
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
IDA: International Design and Art Journal açık erişimli akademik bir dergidir. Kabul edilen makalelerin tüm yayın hakları IDA: International Design and Art Journal'a devredilmiş sayılır. Makaleler başka bir yerde yayınlanamaz, kopyalanamaz ve referans göstermeden kullanılamaz.
IDA: International Design and Art Journal Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
