Gelişimsel yetersizliği olan bireylere yönelik içmimari tasarım çalışmaları: Ulusal alanyazına yönelik bir sistematik derleme
Anahtar Kelimeler:
İçmimari Tasarım- Gelişimsel Yetersizlik- Alanyazın TaramasıÖzet
Mekân tasarlama, kullanıcısına estetik ve işlevsel ortam sağlayan, sosyal ve toplumsal ilişkilere olanak tanıyabilen bir eylemdir. Mekânlar din, dil, cinsiyet, ırk, beceri ve durum ayrımı yapmaksızın tüm kullanıcılara bu toplumsal ve sosyal ilişkileri eşit olarak sağlayabilmelidir. Gelişimsel yetersizliği olan (GYO) bireyler, normal gelişim gösteren bireyler gibi, başta yaşadıkları evler olmak üzere, eğitim verilen mekânlar, hastaneler, belediye binaları, alışveriş merkezleri, sinema, tiyatro gibi sosyal alanlarda ve diğer kamusal mekânlarda bulunmaktadırlar. Ancak toplumsal birçok uygulamada onlara çeşitli engeller oluşturularak hem mekânların kullanımı sınırlandırılmakta hem de “engelli” sıfatı eklenerek dışlamaya maruz bırakıldıkları gözlemlenmektedir. Ana konusu ‘kullanıcı’ olan içmimarlıkta bu konuya çözüm getirebilecek birçok veri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları planlama ve yapısal düzenlemeler dışında, renk, malzeme, doku, desen, aydınlatma ve mobilyalardır. Bu çalışmada gelişimsel yetersizliği olan bireylerin kullandıkları bu mekânlar için ulusal alanyazında yer alan içmimari tasarım araştırmaları incelenmiştir. Çalışmanın amacı bu bireylere yönelik içmimari tasarım araştırmalarını tek bir araştırmada inceleyerek genel bir çerçeve çizmek ve gelecek araştırmalar için yol gösterici olmaktır. Bu doğrultuda çeşitli anahtar kelimelerle, belirlenen veri tabanlarında yer alan çalışmalar, amacı, yetersizlik türü, çalışmanın yöntemi ve veri toplama tekniği, mekân türü, mekân niteliksel ögesi türü ve çalışmanın niteliği (tez/makale) bakımından analiz edilmiştir. Sonuç olarak, mekân niteliksel ögesini konu edinen, gelişimsel yetersizliği olan bireylerin mekânlarda yaşadıkları sorunları ortaya koyan ve bu sorunlara yönelik çözüm önerilerini içeren bilimsel çalışmaların artırılması gerektiği ifade edilebilir.
Referanslar
Adams, D., & Erevelles, N. (2017). Unexpected spaces of confinement: Aversive technologies, intellectual disability, and “bare life”. Punishment & Society, 19(3), 348-365. https://doi.org/10.1177/1462474517705147
American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-V. American Psychiatric Publication.
American Society of Interior Designers (ASID). (2018). Become an interior designer. https://www.asid.org/belong/become (16.12.2018).
Aslan, A. (2018). Sistematik derleme ve meta-analizi. Acta Medica Alanya, 2(2), 62-63. https://doi.org/10.30565/medalanya.439541
Aydıntan, E., Erbay, M., Tavşan, F., Onur, D., Aras, A., Ziyrek, B. E., & Küçük, P. (2017). Yaşlı kullanıcı odaklı mekân tasarımı: Bir farkındalık atölyesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 245-260.
Cavkaytar, A. (2019). Yetişkinlik dönemi, Atilla Cavkaytar (Ed), Zihin yetersizliği olan yetişkinler içinde (2-17). Eğiten Kitap Yayıncılık.
Clement, T., & Bigby, C. (2008). Breaking out of a distinct social space: Reflections on supporting community participation for people with severe and profound intellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 22, 264-275. https://doi.org/10.1111/j.1468-3148.2008.00458.x
Crowe, T. K., Salazar Sedillo, J., Kertcher, E. F., & LaSalle, J. H. (2015). Time and space use of adults with intellectual disabilities. The Open Journal of Occupational Therapy, 3(2), 1-16. https://doi.org/10.15453/2168-6408.1124
Dodsworth, S. (2012). İç mekân tasarımının temelleri. (Çev. N. Işık). Literatür Yayıncılık.
Gabel, S. L., Cohen, C. J., Kotel, K., & Pearson, H. (2013). Intellectual disability and space: Critical narratives of exclusion. Intellectual and Developmental Disabilities, 51(1), 74-80. https://doi.org/10.1352/1934-9556-51.01.074
Gör, I. (1997). İçmimarlık Kavram ve Terimleri Sözlüğü. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi, İçmimarlık Yayınları 1.
Hall, E. (2010). Spaces of social inclusion and belonging for people with intellectual disabilities, Journal of Intellectual Disability Research, 54, 48-57. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2009.01237.x
Hall, E., & Kearns, R. (2001). Making space for the ‘intellectual’in geographies of disability. Health & Place, 7(3), 237-246. https://doi.org/10.1016/S1353-8292(01)00007-7
Kaçar, T. (1997). İçmimari ve Resimde Mekân Kavramının İrdelenmesi ve De Stijl Grubu İçinde Etkileşimleri. [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Kaplan, H., & Öztürk, M. (2004). Engelliler, kamu mekânı ve engelsiz tasarım: Kamusal iç mekânlarda irdelenmesi için bir çerçeve. Planlama Dergisi, 2, 67-74.
Kaplan, G., & Aksoy, V. (2019). Özel eğitim kurumlarının fiziksel koşullarının evrensel tasarım ilkeleri doğrultusunda incelenmesi: Eskişehir örneği. Journal of Education for Life, 33(2), 169-186. https://doi.org/10.33308/26674874.2019332126
Kaptan, B. B. (2013). Kültür ve İçmimarlık. Seçkin Yayıncılık.
Kaptan, B. B. (2001). İç mekânın niteliğini belirleyen öğelerin görsellik kazanmasını sağlayan oluşumlar, Anadolu Sanat Dergisi, 11(25), 113-130.
Kavak, M. (2010). Evrensel Tasarım Yaklaşımı Bağlamında Kamusal Mekânlar: Harbiye Kongre Vadisi Örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Kjellberg, A. (2002). Being a citizen. Disability & Society. 17(2), 187-203. https://doi.org/10.1080/09687590120122232
Kutlu, R., & Ormancı, S. (2019). Experiencing / Perspective from a special child’s window. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication. 9(1), 52-58. https://doi.org/10.7456/10901100/007
Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP). (2009). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Çocuğun Gelişimi. Milli Eğitim Bakanlığı. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Geli%C5%9Fim.pdf (20.09.2020).
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2019). Özel eğitim uygulama okulu I. Ve II. Kademe haftalık ders çizelgesi. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/03102233_uygulama_1-2_ders_cizelgesi.pdf (11.01.2021).
Mülayim, A. (2017). İç mekân düzenlemesinde engellilere yönelik çözüm önerileri. Kırklareli University Journal of Engineering and Science, 3, 68-94.
Schormans, A. F., & Chambon, A. (2012). The reworking of spatial attribution: People with intellectual disabilites and the micropolitics of dissensus. Review of Education, 34(3-4), 123-135. https://doi.org/10.1080/10714413.2012.687241
Sirel, A., & Sirel, O. Ü. (2017). Bedensel Engellilerin Kent Yaşamına Katılımında “Evrensel Tasarım” Yaklaşımı. IV. IBANESS Kongreler Serisi, Bulgaristan, 558-569.
Taşçıoğlu, M. (2013). Bir Görsel İletişim Platformu Olarak Mekân. YEM Yayınları.
Trescher, P. H. H., & Habil, P. (2018). Accessibility for people with cognitive disabilities: An international literature review and empirical interview study. Journal of Education & Social Policy, 5(3), 60-68. https://doi.org/10.30845/jesp.v5n3p7
Tutal, O. (2016). Yaşlılık, Yaşam Çevresi ve Evrensel Tasarım. YAŞLILIK, Velittin Kalınkara (Ed), Disiplinlerarası Yaklaşım, Sorunlar, Çözümler-2 içinde (489-502), Nobel AkademiYayıncılık,.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020, Temmuz 6). İstatistiksel Tablolar, Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri, Engelli Bireylerin Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, Engellilik 2019. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1068 (20.09.2020).
Ummanel, A., & Dilek, A. (2016). Gelişim ve Öğrenme, Süleyman Çelenk (Editör), Öğretim İlke ve Yöntemleri içinde (34-52). Pegem Akademi Yayıncılık.
Wiesel I., & Bigby C. (2014). Being recognised and becoming known: Encounters between people with and without intellectual disability in the public realm. Environment and Planning A: Economy and Space, 46(7), 1754-1769. https://doi.org/10.1068/a46251
Yaşaran, Ö. Ö., Batu, E. S., & Özen, A. (2014). Özel gereksinimli bireylerin sosyal kabullerini sağlamada normal gelişim gösteren öğrencilere sunulan kaynaştırmaya hazırlık etkinliklerinin etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14(3), 167-180. https://doi.org/10.18037/ausbd.92732
Yenilmez, K., & Kakmacı, Ö. (2008). İlköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin matematikteki hazır bulunuşluk düzeyi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(2), 529-542.
İndir
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
IDA: International Design and Art Journal açık erişimli akademik bir dergidir. Kabul edilen makalelerin tüm yayın hakları IDA: International Design and Art Journal'a devredilmiş sayılır. Makaleler başka bir yerde yayınlanamaz, kopyalanamaz ve referans göstermeden kullanılamaz.
IDA: International Design and Art Journal Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
