Neo-Klasik Dönem ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Osmanlı hapishane yapıları cephe kurgularının fraktal analiz yöntemiyle karşılaştırılması

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı hapishaneleri- Birinci Ulusal Mimarlık- Neo-Klasik dönem- Fraktal analiz

Özet

Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda Tanzimat ve Islahat Fermanları ile başlayan Batılılaşma süreci, sanat ve mimaride üslup arayışlarını beraberinde getirmiştir. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Neo-Klasik ve Birinci Ulusal Mimari akımlar öne çıkmış ve yapıların mimari organizasyonları ile cephe tasarımlarını etkilemiştir. Bu üslup tercihlerinin yansıtıldığı yapı türlerinden biri de Osmanlı’nın son dönemlerinde ortaya çıkan ve kamusal yapı türü olarak yaygınlaşan hapishaneler olmuştur. Bu çalışmanın amacı, benzer mekânsal gereksinimler doğrultusunda ve yakın dönemlerde inşa edilmiş Neo-Klasik ve Birinci Ulusal Mimarlık üsluplarını yansıtan hapishane yapılarının, cephe kurgularında gözlemlenen mimari etkilerin benzerlik ve farklılıklarının nicel olarak tespit edilmesi ve bu bağlamda karşılaştırmalı bir analiz sunulmasıdır. Çalışmada, iki üslubun etkisiyle ortaya çıkan hapishane yapılarının cephe karakteristik özelliklerindeki benzerlikleri ve farklılıkları kıyaslamak için, mimaride görsel karmaşıklığın analizine dayalı fraktal analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda dönemin büyük ölçüde Neo-Klasik üslup özelliklerini taşıyan Bursa, Söke, Baba-i Atik (Babaeski) ve Siroz (Serez) Hapishane yapıları ile Birinci Ulusal Dönem izlerini taşıyan ve temsil eden Sultanahmet (1913 Tarihli), Adana ve Çerkeş Hapishane yapıları seçilerek cephe kurguları fraktal analiz yöntemiyle karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda, Neo-Klasik üsluba sahip hapishane yapılarının, Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi hapishane yapılarından farklılaştığı ve görsel karmaşıklık açısından daha sade bir cephe kurgusuna sahip olduğu sayısal verilerle ortaya konmuştur.

Referanslar

Adak, U. (2006). XIX. Yüzyılın sonları XX. yüzyılın başlarında Aydın Vilayeti’ndeki hapishaneler [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi].

Akbarıshahabı, L. (2017). Hayal edilebilir kentsel mekânların özelliklerinin fraktal yaklaşımla belirlenmesi ve bir tasarım grameri geliştirilmesi [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi].

Apaydın, B. & Eren, C. (2016). Yapıların otel olarak yeniden kullanım bağlamında mekânsal dönüşümlerinin analizi: “Four Seasons Oteli- Sultanahmet Cezaevi” örneği. Tasarım + Kuram, 9(15), 73-89. https://doi.org/10.23835/tasarimkuram.240904

Aslanoğlu, İ. (1980). 1923-1938 Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı [Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi].

Çobanoğlu, A. V. (2018). Osmanlı Mimarisi’nde plan ve projeler. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı.

Bovill, C. (1996). Fractal geometry in architecture and design. Birkhauser.

Demiryürek, H. (2019). Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914). Babıali Kültür Yayıncılığı.

Eyice, S. (1981). XVIII. yüzyılda Türk sanatı ve Türk mimarisinde Avrupa Neo-Klasik üslubu. Sanat Tarihi Yıllığı, (9-10), 163-189.

Heyd, U. (1973). Studies in Old Ottoman criminal law. Oxford.

Kızıldere, S. & Sözen, M. (2005). İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi yapılarının kent bütünü içindeki yerinin değerlendirilmesi. İTÜ Dergisi/b, 2(1), 87-95.

Kolay, E. (2020). Batılılaşma Dönemi Osmanlı mimarisinde uygulanabilmiş bir hapishane projesi: Siroz (Serez) Hapishane binası. Sanat Tarihi Dergisi, 29(1), 153-171. ttps://doi.org/10.29135/std.619421

Kolay, E. (2021). Arşiv belgeleri ışığında Osmanlı hapishane mimarisi. Atatürk Üniversite Yayınları.

Köksal, A. (2002). Türkiye mimarlığında modernleşme ve ulusalcılık. Arredamento Mimarlık, (07-08), 89-91.

Kuru, A. Ç. (2004). Sinop Hapishanesi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

Lionar, M. L. (2021). Fraktal boyuta dayalı çok katmanlı bir analiz: Eldem ve Doshi mimarlığı [Doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi].

Orat, J. A. (2011). Hapishane ıslahatı bağlamında Çerkes Hapishanesinin modernleşme çalışmaları. Folklor/Edebiyat, 17(66), 81-94.

Oestreicher, C. A. (2007). History of chaos theory. Dialogues in Clinical Neuroscience, 9(3), 279-289.

Ostwald, M. J. (2001). “Fractal Architecture”: Late twentieth century connections between architecture and fractal geometry. Nexus Network Journal, 3(1), 73-83. https://doi.org/10.1007/s00004-000-0006-1

Ostwald, M. J. & Vaughan, J. (2016). The fractal dimension of architecture. Birkhauser.

Öztürk, S. (2014). XIX. yüzyıl Osmanlı ceza sisteminde dönüşüm: Zindandan hapishaneye geçiş [Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi].

Sezer, S. (2020). Tanzimat sonrası Osmanlı hapishane mimarisi: Işınsal planlı örnekler [Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi].

Shen, G. (2002). Fractal dimension and fractal growth of urbanized areas. Int. J. Geographical Information Science, 16(5), 419-437. https://doi.org/10.1080/13658810210137013

Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk mimarlığı. İş Bankası Yayınları.

Yavuz, Y. (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemaleddin (1870-1927). TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.

Yıldırım Gürbüz, Y. (2018). Kentsel dokunun değerlendirilmesi için mekan dizimi ve fraktal analize dayalı bir yöntem: Gaziantep örneği [Doktora Tezi, İTÜ].

Yiğitpaşa, N. T. (2022). Fransız mimarisinin Osmanlı-Türk mimarisine etkisi üzerine bir değerlendirme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(1), 241-260. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1072202

Yayınlanmış

2024-11-30